Τις τελευταίες μέρες , όπως είναι λογικό και αναπόφευκτο , έχουμε κατακλυστεί με πληροφορίες αναφορικά με το τι σημαίνει πανδημία και πόσο γρήγορα μπορεί να εξαπλωθεί στο μοντέρνο και παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας μια αρρώστια. Έχουμε δε , πλέον , την ευκαιρία και τον χρόνο να διαβάσουμε περισσότερα για το τι συνέβαινε σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν κατά τις οποίες η ανθρωπότητα κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια πανδημία. Η πιο γνωστή φυσικά περίπτωση που μας έρχεται στο μυαλό είναι αυτή της Μαύρης Πανώλης ή αλλιώς του Μαύρου Θανάτου , η οποία κατά τα έτη 1348-1353 εικάζεται ότι κόστισε σε Ευρώπη και Ασία από 100 έως 200 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές (κάποιες πηγές αναφέρουν 75 έως 100 εκατομμύρια) , σχεδόν , δηλαδή , το 1/4 του τότε πληθυσμού που ζούσε στην Ευρώπη.
Που ξεκίνησε η πανδημία αυτή;
Ο Μαύρος Θάνατος θεωρείται ότι ξεκίνησε από την περιοχή της κεντρικής Ασίας και δη τις στέππες της Μογγολίας , αν και πέρα από αυτήν την δημοφιλέστερη άποψη έχουν προταθεί πολλές ακόμα*. Αυτή η ασθένεια είχε δύο μορφές , την βουβωνική ή αλλιώς σηψαιμική και την πνευμονική , ενώ μεταδιδόταν εύκολα λόγω της έλλειψης συνθηκών υγιεινής της εποχής και ιατρικών γνώσεων. Το πιο ενδιαφέρον , όμως , είναι μια θεωρία για τον τρόπο που μεταδόθηκε στην Ευρώπη και πως έκανε το πέρασμα της η πανδημία από την Ασία στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η πολιορκία της πόλης Κά(φ)φα (ή αλλιώς Θεοδοσία , Feodosija στα Ουκρανικά) και η χρήση της ασθένειας ως βιολογικού όπλου.
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η πανδημία πρώτη φορά καταγράφηκε επίσημα σε γενοβέζικα πλοία το 1347 , τα οποία είχαν ξεκινήσει από το λιμάνι της πόλης Κάφα στην Μαύρη Θάλασσα κατευθυνόμενα στην Σικελία και τα οποία ήταν γεμάτα με ετοιμοθάνατους αλλά και νεκρούς. Αυτά τα πλοία , λοιπόν , θεωρούνται η αιτία που η αρρώστια εξαπλώθηκε από την Ασία στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Η συγκεκριμένη πόλη ευρισκόμενη στην περιοχή της Κριμαίας (σημερινή νότια Ουκρανία) αρχικά ονομαζόταν Θεοδοσία (βυζαντινή ονομασία) από τους Έλληνες αποίκους που ίδρυσαν την αποικία εκεί και μετέπειτα τον 13 αι. , οπότε και αγοράστηκε από Γενοβέζους έμπορους της Δημοκρατίας της Γένοβας , μετονομάστηκε σε Kaffa/Κάφφα. Υπάρχει , λοιπόν , μια θεωρία για το πως έφτασε ο Μαύρος Θάνατος στην πόλη αυτή , η οποία περιλαμβάνει την πολιορκία της πόλης , ενώ κύρια πηγή της θεωρίας αυτής είναι ο Γενοβέζος Gabriel de Mussis (Gabriele de’ Mussi) , ο οποίος έγραψε στα Λατινικά τα απομνημονεύματα του για την πολιορκία χωρίς όμως να προκύπτει με βεβαιότητα ότι ήταν ο ίδιος παρών ούτε από το ίδιο το κείμενο (δεν ισχυρίζεται άλλωστε κάτι τέτοιο) , αλλά ούτε και από τα γεγονότα της ζωής του εφόσον είχε γεννηθεί και διέμενε στην πόλη Piacenza στην Ιταλία .
Η πόλη της Κάφα , λοιπόν , είχε εδραιωθεί ήδη από το 1266 ως λιμάνι της Γένοβας μετά από μια συμφωνία παραχώρησης με την Χρυσή Ορδή (wikipedia:ένας περιληπτικός ιστορικός όρος, ο οποίος περιγράφει τα μογγολικά και τουρκικά φύλα που εισέβαλαν μέσω του Καυκάσου στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα). Το λιμάνι της πόλης ήταν πολύ σημαντικό λόγω της τοποθεσίας του (πρόσβαση σε Ασία , Ρωσία , Ευρώπη) , αλλά οι σχέσεις των Ιταλών εμπόρων με τους Μογγόλους δεν ήταν καλές , κάτι που στοιχειοθετείται από διάφορα περιστατικά όπως η πολιορκία της πόλης το 1308 εκ μέρους του Toqta Χαν(Khan) της Χρυσής Ορδής. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι Γενοβέζοι αργότερα να αναγκαστούν να ενισχύσουν την οχύρωση της πόλης χτίζοντας και ενισχύοντας την με δυο διαφορετικά επίπεδα τειχών.
Παρόλα αυτά ακολούθησαν και άλλες πολιορκίες , οι οποίες εν προκειμένω είναι αυτές που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το έτος 1343 οι Μογγόλοι υπό την καθοδήγηση ενός άλλου Χαν , του Jani Beg , πολιόρκησαν ξανά την πόλη. Αυτή την φορά αιτία ήταν οι διαφωνίες και οι αντιμαχιες που είχαν ξεσπάσει μεταξύ των Ιταλών(χριστιανών) και των Μογγόλων , οι οποίοι εν τω μεταξύ είχαν ασπαστεί το Ισλάμ , στην περιοχή Tana(αποικία των Ιταλών) , την οποία και πολιόρκησαν οι Μογγόλοι και έτρεψαν σε φυγή τους εκεί Ιταλούς που βρήκαν εν τέλει καταφύγιο στην πόλη Κάφα. Έτσι ήρθε και η σειρά της Κάφας να πολιορκηθεί σε μια πρώτη φάση , όπου , όμως , δεν κατάφεραν πολλά και η πολιορκία έληξε με ήττα των Μογγόλων. Ωστόσο, το 1345 οι Μογγόλοι επέστρεψαν για να πολιορκήσουν εκ νέου την πόλη χωρίς να ξέρουν όμως ότι ο στρατός τους είχε ήδη κολλήσει την μαύρη πανώλη και αποδεκατιζόταν μέρα με την μέρα. Φυσικά , χιλιάδες στρατιώτες των Μογγόλων προσβλήθηκαν από την πανώλη αργά ή γρήγορα και πέθαναν. Αντιλαμβανόμενοι , λοιπόν , ότι χάνουν και ότι η καταστροφή τους ήταν αναπόφευκτη προέβησαν -σύμφωνα με την μαρτυρία του Gabriele de’ Mussi- στην πρώτη καταγεγραμμένη πράξη βιολογικού πολέμου. Οι αρχηγοί του στρατού διέταξαν τα πτώματα όσων είχαν πεθάνει από την πανώλη να τοποθετηθούν στους καταπέλτες και να εκσφενδονισθούν μέσα στην πόλη!Η προσδοκία τους ήταν να μολύνουν με την αρρώστια αυτή τους κάτοικους της πόλης και έτσι να έχει θετική για αυτούς έκβαση η πολιορκία , διότι πίστευαν ότι ως έναν βαθμό η αρρώστια μεταδιδόταν μέσω του μολυσμένου αέρα που έβγαινε από όσους είχαν ήδη μολυνθεί αλλά και από τα ίδια τα πτώματα. Παρ’ όλα αυτά η πολιορκία μπορεί να μην πέτυχε να σπάσει την άμυνα της πόλης αλλά πέτυχε να μολυνθούν τελικά οι κάτοικοι με την μαύρη πανώλη , δεδομένου ότι έπρεπε κάπως να καθαρίσουν την πόλη από τα πεταμένα πτώματα και κατά συνέπεια να έρθουν σε επαφή με αυτά (τα έριξαν στη θάλασσα). Ένας κομβικός παράγοντας που συντέλεσε στη μετάδοση ήταν οι μολυσμένες μύγες και τα μολυσμένα ποντίκια που μετέφεραν την πανώλη από τα πτώματα και τους αρρώστους στους υγιείς ανθρώπους , κάτι που ο κόσμος τότε δεν το γνώριζε.
Η πόλη , λοιπόν , είχε πληγεί από τον Μαύρο Θάνατο και τα πλοία λειτούργησαν σαν “βιολογική βόμβα” για την μετάδοση του ιού στην Ευρώπη , εφόσον μετέφεραν πέρα από μολυσμένους εμπόρους και μολυσμένα ποντίκια (μη εξαιρετέα σε οποιοδήποτε πλοίο της εποχής). Το πρώτο τέτοιο πλοίο που έφτασε στην Ευρώπη από την πόλη Κάφα είχε προορισμό την Μεσσήνη της Σικελίας και ήταν γεμάτο νεκρούς ή αρρώστους , ενώ , κάποια άλλα έφταναν , σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής , στη στεριά με όλο το πλήρωμα τους ήδη νεκρό.
Φυσικά , η μοναδική πηγή αυτού του ισχυρισμού περί χρήσης μολυσμένων πτωμάτων ως βιολογικών όπλων , ο Gabriele de’ Mussi , δεν ήταν πιθανότατα παρών κατά την διάρκεια της πολιορκίας και κατά συνέπεια δεν θεωρείται ως αποδεδειγμένο ιστορικό γεγονός πως οι Μογγόλοι εκσφενδόνιζαν τα πτώματα μέσα στην πολιορκούμενη πόλη.
Σε κάθε περίπτωση όμως ο Μαύρος Θάνατος με τον έναν ή τον άλλο εξαπλώθηκε από την Ασία στην Ευρώπη.
*Η πανώλη οφειλόταν στο βακτήριο Yersinia pestis , όμως η απώτερη πηγή της δεν έχει ακόμα με βεβαιότητα βρεθεί καθώς έχουν προταθεί πολλές περιοχές όπως η Κίνα , η Μογγολία , η Ινδία , η κεντρική Ασία γενικά και η νότια Ρωσία.
Περισσότερα εδώ:https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/8/9/01-0536_article
