Η τριλογία Batman του Christopher Nolan

Με αφορμή την μέτρια ταινία της Justice League (2017) της Warner Bros και την αποτυχία μίας καλής μεταφοράς -παρά το γενικώς καλό cast ηθοποιών- των διασημότερων ίσως, σούπερ ηρώων των comicbook συμπάντων, αυτών της DC comics που απαρτίζουν την Justice League (Superman, Batman, Wonder Woman, Cyborg, Aquaman και Flash), αποφάσισα να γράψω για το διαμάντι που μας άφησε ο Christopher Nolan και η ομάδα του. Ναι, μπορούμε πλέον να σκουπίσουμε τα δάκρυα οργής και απελπισίας μας και να αναπτερώσουμε λίγο το ηθικό μας βλέποντας ότι υπάρχει μεγαλείο στις ταινίες της DC.

Για τo Justice League (2017) θα μπορούσα να γράψω πολλά, καθώς σαν παιδάκι κι εγώ έβλεπα φανατικά κάθε Σαββατοκύριακο την «Λεγεώνα των Υπερηρώων» στο Star, μαθαίνοντας περισσότερα για τους ήρωες της DC, παρά της Marvel. Αποφάσισα όμως, να πνίξω τον πόνο μου αυτόν και να τον εκφράσω σε μετέπειτα άρθρο. Αντιθέτως, εδώ θα κάνουμε αναφορά στις εξαιρετικές αυτές ταινίες του Christopher Nolan, την τριλογία του Batman, το Batman Begins (2005), το The Dark Knight (2008) και το The Dark Knight Rises (2012).

Με αγαπημένο σούπερ ήρωα, από την παιδική ήδη ηλικία, τον Σκοτεινό Ιππότη, είχα κατενθουσιαστεί τότε με την ανακοίνωση μιας τριλογίας Batman, έπειτα από τόσο μεγάλο διάστημα από την τελευταία μεταφορά του μαυροφορεμένου σταυροφόρου από τον Tim Burton (Batman, Batman Returns) και τον Joel Schumacher (Batman Forever, Batman & Robin) – το Batman (1989) του Burton, με τον Michael Keaton και τον Jack Nickolson ως Τζόκερ, ήταν πολύ καλό και σε πολλά στοιχεία διαφορετικό. Ήταν κλάσικ και δεν δέχομαι ουδεμία κριτική περί τούτου! Ο εκστασιασμός λοιπόν, ήταν μεγάλος και η αναμονή αφόρητη. Εκείνοι που πέρασαν την παιδική τους ηλικία βλέποντας φανατικά τα επεισόδια του αγαπημένου τους σούπερ ήρωα (Batman: the animated series!), είχαν τουλάχιστον μία φιγούρα και έπαιζαν ασταμάτητα με τους φίλους τους, αλλά και στις Απόκριες δεν υπήρχε κανένας απολύτως συμβιβασμός, παρά μία στολή αυτού (τουλάχιστον κατά την παιδική ηλικία), αντιλαμβάνονται το συναίσθημα αυτό. Είναι κατιτίς το ευχάριστο θα έλεγα!

Επί του θέματος λοιπόν και πάλι, βλέποντας για πρώτη φορά το Batman Begins (2005) ενθουσιάστηκα μεγίστως (!), αντιλαμβανόμενος ότι ο αγαπημένος μου αυτός ήρωας είχε μεταφερθεί αξιοπρεπώς στη μεγάλη οθόνη, σε μία ταινία σοβαρή και με πολλά μηνύματα. Πιο αναλυτικά, κατά τη γνώμη μου, το Batman Begins αποτελεί μία από τις καλύτερες ταινίες εισαγωγής του ήρωα στο κοινό, ακόμη μάλιστα και για εκείνους που δεν είχαν ακούσει ή δει το οτιδήποτε σχετικό με τον Σκοτεινό Ιππότη. Η ταινία εντάσσει εξαιρετικά τις στιγμές εκείνες που αποτέλεσαν ορόσημα στη ζωή του Bruce Wayne, με τα διάφορα μηνύματα του πατέρα του που διαμόρφωσαν και στιγμάτισαν τον χαρακτήρα του ήρωα, αλλά και με την μεταφορά της στιγμής εκείνης που ο μικρός Bruce μαθαίνει για τον φόβο και τη δύναμη αυτού, από το περιστατικό με την πτώση του στο πηγάδι και τις νυχτερίδες. Οι σκηνές εκείνες της παιδικής ηλικίας του Bruce εντάσσονται εξαιρετικά στη ροή της ιστορίας ως flashbacks της ροής της ενήλικης ζωής του, πριν φορέσει την μάσκα. Η ταινία γενικώς, παρουσιάζει αναλυτικά τα γεγονότα εκείνα που διαμόρφωσαν την ψυχοσύνθεση του ήρωα μας και τελικώς τον οδήγησαν στην αντιμετώπιση του εγκλήματος. Έννοιες όπως η εκδίκηση και η δικαιοσύνη συγκρούονται συνεχώς στην ταινία, αναλύονται και παρουσιάζονται, από την μεν μεριά από τον Ra’s al Ghul και από την άλλη από τον Bruce. Η σύγκρουση τέτοιων εννοιών και η παρουσίαση των κοινωνικών διακρίσεων πλουσίων και φτωχών, ως το αποτέλεσμα της νέας κοινωνικής πραγματικότητας των υπερεταιρειών του καπιταλιστικού συστήματος και των αποτελεσμάτων αυτού, στοιχεία όλα που διαφαίνονται μέσα στην ταινία, κάνουν την ταινία σοβαρότερη από μία απλή μεταφορά ενός superhero και τον αγώνα του ενάντια στην αδικία.

Αντιστοίχως, στο μετέπειτα The Dark Knight (2008), με τον εξαιρετικό ”πράκτορα του χάους”, τον Joker του Heath Ledger, νέες έννοιες έρχονται να συγκρουστούν στην ταινία, κάθε φορά με σκοπό την περαιτέρω διαμόρφωση του χαρακτήρα του ήρωα μας. Η πράξη της φορεσιάς της hi-tech στολής δεν αποτελεί απλή υπόθεση. Τα όρια δεν είναι πάντα σταθερά και η ακεραιότητα του χαρακτήρα δεν είναι εύκολο να διατηρηθεί σε καταστάσεις κρίσης και πίεσης. Ο αγώνας της διατήρησης των πιστεύω σε τέτοιες συνθήκες εντοπίζεται στο πρόσωπο του Bruce, αλλά και σε αυτό του Harvey Dent, του καλοκάγαθου βοηθού εισαγγελέα που μαχόταν εντάντια στην αδικία. Αποτελεί το πρόσωπο Καλοσύνης του Gotham και ο υπερασπιστής της δικαιοσύνης, αλλά όπως και ο ήρωας μας, περνάει παρόμοιες δοκιμασίες από τον μανιακό κλόουν, σε μία προσπάθεια επαλήθευσης της ιδέας ότι ακόμη και ο καλύτερος άνθρωπος σε συνθήκες κρίσεις θα ενδώσει στο χάος και την καταστροφή. Η υπεράσπιση λοιπόν του καλού-σωστού και της δικαιοσύνης δεν είναι μέλι-γάλα υπόθεση και τα όρια και η ακεραιότητα του χαρακτήρα σπάνε, όπως και έγινε στην περίπτωση του Harvey, μετά τον θάνατο της Rachel. Τελικώς, η ελπίδα εντοπίζεται στο πρόσωπο του ήρωα μας,  καταφέρνοντας, παρόλο τον πόνο της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου, να κρατηθεί στις έννοιες εκείνες του σωστού-λάθους και της δικαιοσύνης και ελέους. Χαρακτηριστικός παίκτης φυσικά, ή μάλλον καλύτερα puppet master της όλης ταινίας αποτελεί ο ψυχοπαθής Τζόκερ, με την διαστρεμμένη αυτή αντίληψη της πραγματικότητας που έχει, από εμπειρίες που δεν γνωρίζουμε. Σε όλη την ταινία, τα δίπολα της τάξης και οργάνωσης και αταξίας και χάους είναι εμφανέστατα επίσης, με την ερμηνεία του αποθανόντος Heath, ως εκπρόσωπος του δεύτερου να αιχμαλωτίζει το κοινό και να κλέβει πολλές φορές τον προβολέα από τον superhero της ταινίας.

Τέλος, με το The Dark Knight Rises (2012) έρχεται το σπάσιμο του ήρωα, σωματικό και ψυχικό, και η τοποθέτηση του στη γήινη σφαίρα και αντίληψη. Ο ήρωας μας δεν είναι Superman, αλλά κανονικός άνθρωπος, ο οποίος πληγώνεται και επανέρχεται, όπως και εμείς καθημερινά στη ζωή μας. Η θέληση είναι ο μεγάλος παράγοντας της κίνησης και της πορείας μας στη ζωή και μέσα από αυτή και ο Bruce καταφέρνει και επανέρχεται. Και όχι αμέσως, αλλά μετά από μήνες κλεισμένος σε μπουντρούμι στην άκρη του πουθενά. Αντίθετα με την πρώτη ταινία, με το Gotham να παρουσιάζεται ως το κέντρο της εγκληματικής μάστιγας, στο Dark Knight Rises τα πράγματα διαφέρουν. Πλέον υπάρχει ειρήνη, με πολλούς εγκληματίες να είναι πίσω από τα κάγκελα. Η ειρήνη όμως αυτή είναι επιφανειακή, με τους πλούσιους να επωφελούνται και τους μικρομεσαίους να βλέπουν το χάσμα με τους πρώτους να μεγαλώνει όλο και περισσότερο και να απολαμβάνουν σε αυτή την ειρήνη του Gotham, όλο και λιγότερα. Οι διαφορές των τάξεων κυριαρχούν στην ταινία και ο ξεσηκωμός, έπειτα από την κατάληψη του Gotham από τον Bane, θυμίζει σκηνικά περιόδου Τρομοκρατίας του Ροβεσπιέρου. Ο οποιοσδήποτε ύποπτος στην “εξορία” ή το θάνατο. Με την είσοδο όμως του Bane, η εξουσία δεν περνάει ουσιαστικά πίσω στον λαό, όπως και υποσχόταν, και δεν αποτελεί τελικώς τον υπέρτατο σκοπό του. Ούτε κοινωνικό διαμοιρασμό βλέπουμε, ούτε άλλες μαρξιστικές ιδέες να παίρνουν μορφή και ουσία στο κατεχόμενο Gotham. O σκοπός των κύριων villain της ταινίας είναι η ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης με πυρηνική βόμβα, ως πράξη εκδίκησης και συνέχειας της κληρονομιάς του πατέρα της Talia, του Ra’s al Ghul, αλλά και ως ο μόνος τρόπος εκκαθάρισης μίας τέτοιας επικρατούσας κατάστασης σε μία από τις πόλεις προπύργια του μοντέρνου κόσμου. Ενάντια στο χάος και τον απόλυτο μηδενισμό του Bane και της Talia al Ghul, ο Batman προσπαθεί να επαναφέρει την ομαλότητα, με τη βοήθεια του Jim Gordon και της τοπικής αστυνομίας. Το τέλος της ταινίας με τον Bruce να δίνει την περιουσία του για την αποπληρωμή των ζημιών της πόλης και της έπαυλης Wayne ως σπίτι για ορφανά παιδιά, κλείνει την ταινία με την εντύπωση μίας περισσότερο συνειδητοποιημένης κοινωνίας, με δράσεις κοινωνικής μέριμνας, τουλάχιστον από τη μεριά του πλουσιότερου κατοίκου της. Κάνοντας την αρχή, ίσως ακολουθήσουν και άλλοι (μάλλον)!

Με ένα cast εξαιρετικών ηθοποιών και μία πολύ καλή ομάδα, o Nolan έδωσε το έναυσμα για μία νέα σειρά ταινιών, αλλά και σειρών, με τους αγαπημένους μας σούπερ ήρωες. Αντίθετα με τις τωρινές ταινίες τέτοιου είδους όμως, πετυχαίνει να προσαρμόσει τον ήρωα στη σήμερον εποχή επιτυχώς, αλλά και να τον φέρει στην ανθρώπινη διάσταση του. Αντιλαμβανόμαστε τους πόνους του, τη δυσκολία, τις κακοτυχίες, την εκπαίδευση και τις επιτυχίες, γιατί κινούνται γύρω από την σφαίρα των ανθρώπινων εμπειριών. Δεν έχει μαγικά σφυριά, ούτε έχει τρυπηθεί από κάποιο ορό που του δίνει υπερδυνάμεις, ούτε όταν θυμώνει γίνεται πράσινος τιτάνας που δεν αφήνει τίποτα όρθιο στο πέρασμα του. Έχει φυσικά, τα δις και τρις εκατομμύρια του και τα πάμπολλα gadget του, αλλά το γεγονός είναι ότι ο Batman είναι άνθρωπος και βλέπεις μώλωπες, βλέπεις σπασίματα του ήρωα και την κατάληξη του σε μία ανήμπορη κατάσταση από την οποία επανέρχεται, όπως ένας άνθρωπος με επιμονή, υπομονή και θέληση και όχι με σούπερ ενέργεια, μαγεία και οτιδήποτε άλλο παρόμοιας σφαίρας. Τέλος, από την ανάλυση αυτή που έγινε, γίνεται φανερό ότι οι ταινίες του δεν στόχευαν απλώς στην παρουσίαση ενός ευρύτερα γνωστού σούπερ ήρωα, αλλά και στη μετάδοση ορισμένων διαχρονικών αξιών και εννοιών, τόσο ανθρώπινων, όσο και μιας ολόκληρης κοινωνίας ως μορφή δομής. Γι’ αυτό και θεωρώ ότι  ανταποκρίνονται σε ένα μεγαλύτερης ηλικίας κοινό, που μπορεί ευκολότερα να αντιληφθεί τέτοια στοιχεία. Όχι ότι οι μικρότεροι φίλοι μας και απανταχού φανς δεν μπορούν να δουν τις ταινίες-φυσικά και πρέπει παιδιά!- αλλά, αν τις ξαναέβλεπαν μετά από χρόνια, θα αντιλαμβάνονταν λεπτομέρειες και στοιχεία τέτοια που παλαιότερα θα τους είχαν διαφύγει.